امروزه با گسترش تکنولوژی و ظهور فناوری‌های نوین، کسب و کار‌های مختلفی ایجاد شده که هدف همه آن‌ها فروش محصول یا ارائه خدمات و به تبع آن کسب سود است. تمامی فعالان عرصه اقتصادی با هدف کسب سود و درآمد زایی و البته با دید وسیع‌تر کارآفرینی و اشتغال، کسب و کار خود را راه‌اندازی می‌کنند. یک راه مهم برای رسیدن به سودآوری کسب و کار، امکان و توانایی محاسبه هزینه هایی است که به منظور ارائه خدمات یا برای تولید یک کالا به مؤسسه تحمیل شده است. کاملاً مبرهن است که این موضوع چقدر اهمیت دارد، علاوه بر این با بررسی هزینه‌ها و بهای تمام شده محصولات یا خدمات، مؤسسه به راحتی می‌تواند به صورت هدفمند برای مؤسسه برنامه‌ریزی کرده و مدیریت صحیح هزینه‌ها را بر عهده بگیرد.
در ادامه این مطالب از سایت ناربن قصد داریم که اطلاعات مهمی در مورد بهای تمام شده در اختیار شما خوانندگان عزیز قرار دهیم. با ما همراه باشید.
بهای تمام شده چیست؟
بهای تمام شده کالای فروش رفته(COGS) مشتمل بر تمامی هزینه‌هایی است که به صورت مستقیم برای تولید کالای فروخته شده و یا ارائه خدمت فروخته شده مصرف شده است. این بها شامل تمامی هزینه‌های مستقیم نیروی کار (دستمزد و حقوق) و هزینه‌های مواد مصرفی در تولید کالاست.
مطابق با این تعریف (COGS) که مخفف عبارت «The cost of goods sold» است به معنای هزینه کل ایجاد یا تولید محصولاتی است که به فروش می‌رساند. به همین دلیل در این مورد تنها آن دسته هزینه‌هایی محاسبه می‌شوند که نقش مستقیم در تولید کالا دارند و سایر هزینه‌های غیر مستقیم مانند هزینه پخش تولیدات، هزینه بازاریابی و فروش و…. در بهای تمام شده لحظ نمی‌گردند.
به عنوان مثال (COGS) محصولات یک کارخانه ماشین‌سازی تنها مربوط به هزینه‌های مواد اولیه، ساخت قطعات و دستمزد نیروی انسانی، هزینه انرژی مصرف شده برای تولید و سایز هزینه‌های جانبی مربوط به تولید ماشین آلات می‌شود.
همانطور که در بالا نیز ذکر کردیم، هزینه بازاریابی دستگاه‌ها و هزینه پخش و تبلیغات آن‌ها در (COGS) کالا محاسبه نمی‌شود.
(COGS) در صورت‌های مالی (صورت سود و زیان) درج می‌شود و به منظور محاسبه سود ناخالص از درآمد شرکت کسر می‌شود. هنگامی که کالای تولید شده به فروش می‌رود، (COGS) آن از حساب موجودی کالاهای تولید شده کسر و به حساب قیمت تمام شده کالای فروش رفته منتقل می‌شود و نهایتاً در پایان دوره مالی به جمع حساب سود و زیان‌ها انتقال پیدا می‌کند.
از منظر نظری، بهای تمام شده کالای فروش رفته عبارت است از مجموع تمامی هزینه‌های مستقیم و قابل تخصیص که برای تولید، تهیه یا آماده سازی کالاهایی که در طول یک دوره مالی مشخص به فروش رسیده‌اند، متحمل شده است. این مفهوم در واقع پل ارتباطی بین فرآیندهای تولید یا تهیه کالا و نتایج مالی حاصل از فروش آن‌ها را تشکیل می‌دهد.
محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته به شدت وابسته به استفاده از سیستم‌های نرم افزاری پیشرفته و هوشمند است. نرم افزارهای جامع حسابداری مانند سپیدار که توسط شرکت معتبر ناربن به عنوان نماینده رسمی و مجاز در بازار ایران ارائه می‌گردد، قابلیت‌های فوق‌العاده‌ای در زمینه محاسبه دقیق، کنترل لحظه‌ای و تحلیل جامع این شاخص حیاتی فراهم می‌آورند.
ماهیت حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته
حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته از نظر ماهیت، یک حساب هزینه‌ای محسوب می‌شود که در گروه هزینه‌های عملیاتی طبقه بندی می‌شود. این حساب در صورت سود و زیان ظاهر شده و در پایان دوره مالی به حساب خلاصه سود و زیان منتقل می‌شود.
ویژگی‌های مهم این حساب عبارتند از:
- ماهیت بدهکار: افزایش در سمت بدهکار و کاهش در سمت بستانکار
- تأثیر بر سودآوری: افزایش این حساب باعث کاهش سود ناخالص می‌شود.
- ارتباط با موجودی: رابطه معکوس با موجودی کالای پایان دوره دارد.
- قابلیت کنترل: از طریق مدیریت موثر خرید و موجودی قابل کنترل است.
فرمول بهای تمام شده کالاهای فروش رفته
فرمول اصلی محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در سیستم ادواری به شرح زیر است:
بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی ابتدای دوره + خرید خالص – موجودی پایان دوره
در این فرمول:
- موجودی ابتدای دوره: ارزش کالاهای موجود در انبار در ابتدای دوره مالی
- خرید خالص: کل خریدهای دوره پس از کسر برگشت، تخفیف و اضافه هزینه خرید
- موجودی پایان دوره: ارزش کالاهای باقی مانده در انبار در پایان دوره مالی
برای واحدهای تولیدی، فرمول پیچیده‌تر می‌شود:
بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی ابتدای دوره کالای ساخته شده + بهای تمام شده تولید – موجودی پایان دوره کالای ساخته شده
که در آن بهای تمام شده تولید شامل مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار کارخانه است.
کاهش بهای تمام شده کالاي فروش رفته چه چیزی را افزایش می دهد؟
کاهش بهای تمام شده کالای فروش رفته تأثیرات مثبت متعددی بر عملکرد مالی شرکت دارد:
1. افزایش سود ناخالص: کاهش هر ریال در بهای تمام شده کالای فروش رفته، مستقیما یک ریال به سود ناخالص اضافه می‌کند.
2. بهبود نسبت سود ناخالص: کاهش این هزینه باعث بهبود نسبت سود ناخالص به فروش می‌شود که نشان دهنده کارایی بیشتر عملیات است.
3. افزایش جریان نقدی: کاهش هزینه‌های تولید یا خرید منجر به بهبود جریان نقدی عملیاتی می‌شود.
4. افزایش رقابت پذیری: امکان کاهش قیمت فروش بدون کاهش سودآوری فراهم می‌شود.
5. بهبود بازده سرمایه: افزایش سود با همان میزان سرمایه‌گذاری منجر به بازده بالاتر می‌شود.
راهکارهای کاهش بهای تمام شده کالای فروش رفته شامل بهینه سازی فرآیند خرید، کاهش ضایعات، بهبود کارایی تولید، مذاکره بهتر با تامین کنندگان و استفاده از تکنولوژی‌های نوین است.
ثبت حسابداری بهای تمام شده کالای فروش رفته
ثبت حسابداری بهای تمام شده کالای فروش رفته فرآیندی است که در طی آن هزینه کالاهای فروش رفته به صورت منظم در دفاتر حسابداری ثبت می شود. این فرآیند شامل شناسایی، اندازه گیری و ثبت تمام هزینه هایی است که برای تهیه کالاهای فروخته شده صرف شده است.
در سیستم دائمی، هنگام فروش کالا دو ثبت همزمان انجام می شود. ابتدا درآمد فروش ثبت شده و سپس بهای تمام شده کالای فروش رفته به حساب هزینه منتقل می شود. در سیستم ادواری، این محاسبه در پایان دوره انجام شده و بر اساس موجودی گیری فیزیکی صورت می گیرد.
محاسبه بهای تمام شده در اکسل
برای شروع، یک جدول با ستون های تاریخ، شرح کالا، مقدار، قیمت واحد و کل هزینه تهیه می کنیم. سپس اطلاعات موجودی ابتدای دوره را در ردیف اول وارد می کنیم. تمام خریدهای انجام شده در طی دوره در ردیف های بعدی ثبت می شوند.
در پایان جدول، مجموع موجودی اول و خریدهای دوره محاسبه می شود. موجودی پایان دوره که از طریق موجودی گیری فیزیکی به دست آمده، از این مجموع کسر می شود. نتیجه نهایی همان بهای تمام شده کالای فروش رفته خواهد بود.
برای دقت بیشتر، می توان از توابع اکسل مانند SUM برای جمع کردن و AVERAGE برای محاسبه میانگین استفاده کرد. همچنین امکان ایجاد نمودارهای تحلیلی برای بررسی روند تغییرات نیز وجود دارد.
با این حال، برای شرکت های بزرگتر که حجم عملیات بالایی دارند، استفاده از نرم افزارهای تخصصی مانند سپیدار که توسط شرکت ناربن عرضه می شود، کارایی و دقت بیشتری خواهد داشت.
محاسبه بهای تمام شده در روش ادواری
در روش ادواری، محاسبه بهای تمام شده فقط در پایان دوره های مشخص انجام می شود. فرآیند محاسبه با تعیین موجودی ابتدای دوره شروع می شود. این رقم معمولا برابر با موجودی پایان دوره قبل است. سپس تمام خریدهای انجام شده در طی دوره جمع آوری می شوند. از این مبلغ، برگشت از خرید و تخفیفات دریافتی کسر شده و هزینه های حمل و نقل اضافه می شود تا خرید خالص محاسبه شود.
در پایان دوره، موجودی گیری فیزیکی انجام شده و موجودی واقعی کالاها شمارش می شود. این موجودی بر اساس قیمت های جاری ارزش گذاری می شود. سپس از مجموع موجودی اول و خرید خالص، موجودی پایان دوره کسر می شود تا بهای تمام شده به دست آید. دقت در موجودی گیری فیزیکی بسیار مهم است زیرا هر خطایی در این مرحله مستقیما بر نتیجه نهایی تاثیر می گذارد. همچنین باید تمام حرکات کالا تا آخرین روز دوره ثبت شده باشد.
مراحل تهیه گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته
تهیه گزارش بهای تمام شده فرآیندی منظم است که شامل مراحل مختلفی می شود. این گزارش ابزاری مهم برای مدیریت و کنترل هزینه هاست که باید با دقت و نظم خاصی تهیه شود.
گزارش بهای تمام شده چه مراحلی دارد؟
تهیه گزارش بهای تمام شده شامل پنج مرحله اصلی است که هر کدام اهمیت ویژه ای دارند.
- مرحله اول جمع آوری اطلاعات پایه است. در این مرحله باید تمام اطلاعات مربوط به موجودی ابتدای دوره، خریدهای انجام شده و موجودی پایان دوره جمع آوری شوند. این اطلاعات باید از منابع معتبر مانند دفاتر حسابداری، اسناد خرید و گزارش های موجودی گیری استخراج شوند.
- مرحله دوم بررسی و تطبیق اطلاعات است. در این مرحله صحت اطلاعات جمع آوری شده بررسی می شود. اسناد با دفاتر حسابداری مطابقت داده شده و اختلافات احتمالی شناسایی و تصحیح می شوند. این مرحله برای اطمینان از دقت گزارش نهایی ضروری است.
- مرحله سوم انجام محاسبات تفصیلی است. در این مرحله بهای تمام شده برای هر گروه کالا یا هر محصول به طور جداگانه محاسبه می شود. روش های مختلف ارزش گذاری نظیر فیفو، لیفو یا میانگین موزون بر اساس سیاست های شرکت اعمال می شوند.
- مرحله چهارم کنترل کیفیت و بررسی نتایج است. در این مرحله منطقی بودن نتایج بررسی شده و با دوره های قبل مقایسه می شوند. اگر تغییرات غیرمنتظره ای وجود داشته باشد، علل آن شناسایی و بررسی می شوند.
- مرحله پنجم تهیه گزارش نهایی است. در این مرحله تمام محاسبات در قالب گزارش جامعی تنظیم شده و توضیحات لازم برای درک بهتر نتایج ارائه می شوند.
نمونه گزارش بهای تمام شده
یک نمونه استاندارد گزارش بهای تمام شده شامل تمام اطلاعات ضروری برای درک کامل وضعیت هزینه هاست. این گزارش شامل عنوان شرکت، نام گزارش، دوره زمانی و جزئیات محاسبات است.
گزارش با ذکر موجودی ابتدای دوره شروع می شود. سپس خریدهای ناخالص دوره آورده شده و برگشت از خرید و تخفیفات از آن کسر می شوند. هزینه های حمل و نقل و سایر هزینه های مربوط به خرید اضافه می شوند تا خرید خالص محاسبه شود.
مجموع موجودی اول و خرید خالص، کالای قابل فروش را نشان می دهد. از این مقدار، موجودی پایان دوره کسر می شود تا بهای تمام شده کالای فروش رفته به دست آید. در آخر گزارش با ذکر نسبت های مهم مانند نرخ چرخش موجودی تکمیل می شود.
جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته
جدول بهای تمام شده ابزاری سیستماتیک برای نمایش و تحلیل هزینه کالاهای فروش رفته است. این جدول به صورت منظم تنظیم شده و امکان مقایسه و تحلیل اطلاعات را فراهم می کند.
اجزای جدول بهای تمام شده
- موجودی ابتدای دوره: این رقم برابر با ارزش کالاهای موجود در ابتدای دوره مالی است و معمولا از موجودی گیری پایان دوره قبل به دست می آید. این موجودی بر اساس روش ارزش گذاری انتخاب شده توسط شرکت محاسبه می شود.
- خریدهای ناخالص: این رقم شامل کل مبلغ پرداختی برای خرید کالاهاست بدون در نظر گیری هرگونه کسورات یا اضافات. این اطلاعات از اسناد خرید و دفاتر حسابداری استخراج می شوند.
- برگشت از خرید: این مبلغ شامل ارزش کالاهایی است که به دلیل معیوب بودن، عدم تطابق با سفارش یا سایر دلایل به فروشنده برگردانده شده اند.
- تخفیفات نقدی: شامل تخفیفاتی است که برای پرداخت نقد یا زودهنگام اعطا شده است. این تخفیفات معمولا به صورت درصدی از مبلغ خرید محاسبه می شوند.
- هزینه های جانبی خرید: این هزینه ها شامل حمل و نقل، بارگیری و تخلیه، بیمه حمل، عوارض گمرکی و سایر هزینه هایی هستند که برای تهیه و انتقال کالا صرف می شوند.
نمونه جدول بهای تمام شده کالای ساخته شده
| شرح اقلام | مبلغ (ریال) | مبلغ (ریال) |
| مواد اولیه مصرفی | ||
| موجودی مواد اولیه ابتدای دوره | 50,000,000 | |
| خرید مواد اولیه | 200,000,000 | |
| هزینه حمل و نقل خرید | 5,000,000 | |
| کل مواد اولیه در دسترس | 255,000,000 | |
| کسر: موجودی مواد اولیه پایان دوره | (35,000,000) | |
| مواد اولیه مصرفی | 220,000,000 | |
| دستمزد مستقیم | ||
| حقوق و دستمزد کارگران مستقیم | 120,000,000 | |
| مزایای کارگران مستقیم | 30,000,000 | |
| کل دستمزد مستقیم | 150,000,000 | |
| سربار تولید | ||
| استهلاک ماشین آلات | 40,000,000 | |
| حقوق کارکنان غیرمستقیم | 25,000,000 | |
| انرژی (برق، گاز، سوخت) | 15,000,000 | |
| نگهداری و تعمیرات | 10,000,000 | |
| بیمه کارخانه | 5,000,000 | |
| مواد اولیه غیرمستقیم | 8,000,000 | |
| سایر هزینه‌های تولید | 7,000,000 | |
| کل سربار تولید | 110,000,000 | |
| کل هزینه تولید دوره جاری | ||
| مواد اولیه مصرفی | 220,000,000 | |
| دستمزد مستقیم | 150,000,000 | |
| سربار تولید | 110,000,000 | |
| کل هزینه تولید دوره جاری | 480,000,000 | |
| تعدیل موجودی کالای نیمه ساخته | ||
| موجودی کالای نیمه ساخته ابتدای دوره | 25,000,000 | |
| کل هزینه تولید در جریان | 505,000,000 | |
| کسر: موجودی کالای نیمه ساخته پایان دوره | (20,000,000) | |
| بهای تمام شده کالای ساخته شده | 485,000,000 | |
مثال محاسبه بهای تمام شده
درک بهتر مفهوم بهای تمام شده از طریق مثال های عملی میسر می شود. این مثال ها شرایط واقعی کسب و کار را نشان داده و نحوه اعمال فرمول ها را روشن می کنند.
گزارش بهای تمام شده در بازرگانی
در شرکت های بازرگانی، گزارش بهای تمام شده ساختار ساده تری نسبت به شرکت های تولیدی دارد. این شرکت ها کالاهای آماده را خریداری کرده و بدون تغییر اساسی به فروش می رسانند.
گزارش با موجودی ابتدای دوره شروع می شود که شامل تمام کالاهای موجود در انبار در ابتدای دوره است. سپس کل خریدهای انجام شده در طی دوره محاسبه می شوند. از این مبلغ برگشت از خرید که شامل کالاهای معیوب یا نامرغوب برگردانده شده کسر می شود.
تخفیفات نقدی دریافتی نیز از خریدها کسر می شوند. در مقابل، هزینه های حمل و نقل، بیمه، گمرک و سایر هزینه های مربوط به تهیه کالا اضافه می شوند. نتیجه این محاسبات خرید خالص نامیده می شود.
مجموع موجودی اول و خرید خالص نشان دهنده کل کالاهای قابل فروش در طی دوره است. موجودی پایان دوره که از طریق موجودی گیری فیزیکی تعیین می شود، از این مجموع کسر می شود تا بهای تمام شده کالای فروش رفته محاسبه شود.
محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت بازرگانی
فرض کنیم شرکت بازرگانی الف در ابتدای سال موجودی کالا به ارزش 500 میلیون ریال داشته است. در طی سال خریدهایی به مبلغ 2000 میلیون ریال انجام داده که از این مبلغ 50 میلیون ریال برگشت از خرید و 100 میلیون ریال تخفیف نقدی دریافت کرده است.
هزینه حمل و نقل کالاها 80 میلیون ریال و سایر هزینه های مربوط به خرید 20 میلیون ریال بوده است. در پایان سال موجودی گیری انجام شده و موجودی کالا 600 میلیون ریال تعیین شده است.
ابتدا خرید خالص محاسبه می شود: (اعداد به میلیون ریال است)
2000 – 50 – 100 + 80 + 20 = 1950
سپس کالای قابل فروش محاسبه می شود:
500 + 1950 = 2450
در نهایت بهای تمام شده کالای فروش رفته برابر است با:
2450 – 600 = 1850
این نتیجه نشان می دهد که شرکت در طی سال کالاهایی به ارزش 1850 میلیون ریال فروخته است. اگر فروش خالص سال 2500 میلیون ریال بوده، سود ناخالص برابر با 650 میلیون ریال و حاشیه سود ناخالص 26 درصد خواهد بود.
بهای تمام شده در شرکت تولیدی
محاسبه بهای تمام شده در شرکت های تولیدی پیچیده تر است زیرا شامل مراحل مختلف تولید می شود. این شرکت ها باید هزینه های مواد اولیه، دستمزد کارگران و هزینه های سربار را جداگانه محاسبه کنند.
فرض کنیم شرکت تولیدی ب در ابتدای سال موجودی مواد اولیه 200 میلیون ریال، موجودی کالای در جریان ساخت 150 میلیون ریال و موجودی کالای ساخته شده 300 میلیون ریال داشته است.
در طی سال خرید مواد اولیه 800 میلیون ریال، دستمزد مستقیم کارگران 600 میلیون ریال و هزینه های سربار تولید 400 میلیون ریال بوده است. در پایان سال موجودی مواد اولیه 180 میلیون ریال، موجودی کالای در جریان ساخت 120 میلیون ریال و موجودی کالای ساخته شده 250 میلیون ریال تعیین شده است.
فرمول بهای تمام شده در شرکت تولیدی
در شرکت های تولیدی محاسبه بهای تمام شده در دو مرحله انجام می شود. مرحله اول محاسبه بهای تمام شده کالای تولید شده و مرحله دوم محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته است.
برای محاسبه بهای تمام شده کالای تولید شده، ابتدا مواد مصرفی محاسبه می شود:
موجودی اول مواد + خرید مواد – موجودی آخر مواد
200 + 800 – 180 = 820
سپس بهای تمام شده کالای تولید شده محاسبه می شود:
مواد مصرفی + دستمزد مستقیم + هزینه های سربار
820 + 600 + 400 = 1820
برای محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته از فرمول زیر استفاده می شود:
موجودی اول کالای ساخته شده + بهای تمام شده کالای تولید شده – موجودی آخر کالای ساخته شده
300 + 1820 – 250 = 1870
محاسبه بهای تمام شده شرکتهای خدماتی همراه سند حسابداری
شرکتهای خدماتی برای محاسبه هزینه خدماتشان از روشی متفاوت با شرکتهای تولیدی استفاده می‌کنند. در این شرکت‌ها، بهای تمام شده خدمات از دو بخش تشکیل می‌شود: هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم. هزینه‌های مستقیم شامل حقوق کارشناسان و مشاوران، مواد و تجهیزات مصرفی مخصوص هر پروژه است. هزینه‌های غیرمستقیم نیز شامل اجاره دفتر، استهلاک تجهیزات و هزینه‌های عمومی است که باید به هر پروژه تقسیم شود.
برای ثبت این عملیات، ابتدا همه هزینه‌ها در حساب “خدمات در جریان انجام” جمع آوری می‌شود. سپس پس از تکمیل کار، این مبلغ به حساب “بهای تمام شده خدمات ارائه شده” منتقل می‌شود. این روش به مدیران کمک می‌کند تا هزینه واقعی هر خدمت را بدانند و قیمت گذاری درستی انجام دهند.
اهمیت حسابداری بهای تمام شده برای چیست؟
حسابداری بهای تمام شده کالای فروش رفته یک ابزار بسیار کلیدی و مهم برای مدیریت مؤسسه است تا با استفاده از آن در حسابداری صنعتی بتواند (COGS) تولیداتش را محاسبه کرده و به واسطه آن کنترل تمامی جوانب کارش از جمله دستمزد کارکنان، هزینه‌های مواد، افزایش یا کاهش تولید و سایر موارد را در دست بگیرد. (مطابق با آن بتواند تصمیمات مهمی در جهت چگونگی روند تولید بگیرد)
مدیران مؤسسات تولید اگر نتوانند بهای دقیق کالای فروش رفته را محاسبه کنند، در اتخاذ تصمیم‌های مهم خود مبنی بر افزایش یا کاهش فعالیت واحد تولیدیشان دچار مشکل و سردرگمی می‌شوند.
در حسابداری صنعتی بهای تمام شده، یک حسابدار تمام هزینه‌های مربوط به تولید کالا را جمع‌آوری کرده و بعد از احتساب کل آن، به منظور ارائه راه حل برای کاهش هزینه‌های بهای تمام شده تولیدات، آن‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کند. تیم مدیران داخلی واحد تولیدی نیز تمامی هزینه‌های ثابت و متغیر مربوط به هزینه تولید را استخراج کرده و به صورت جداگانه تمامی آن‌ها را بررسی و محاسبه می‌کنند و در مرحله بعد نتایج خروجی را با هزینه‌های ورودی مقایسه می‌کنند تا بتوانند در جهت بهبود عملکرد مالی مؤسسه و تصمیم‌گیری‌های مهم آن قدم بردارند.
نحوه محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته
روش‌های متنوعی برای محاسبه بهای تمام شده وجود دارد، اما اصلی‌ترین روش محاسبه (COGS) این است که فهرست موجودی آغازین دوره مورد نظر را به مقدار کل خریدهای انجام شده در بازه زمانی دوره اضافه کرده و سپس موجودی پایان دوره را از آن کسر کنیم. مقدر به دست آمده مقدار کل موجودی و یا به عبارت دیگر هزینه کل کالای تولید شده و فروش رفته شرکت در بازه زمانی مذکور را نشان می‌دهد.
در این روش که البته متداول‌ترین روش محاسبه (COGS) است، باید موجودی اولیه سالانه را جمع کنید و سپس تمامی هزینه‌های مربوط به تولید کالا را با آن جمع کنید و موجودی پایان سال را از این مقدار کسر کنید. به عنوان مثال اگر شرکتی با مبلغ ده میلیارد تومان فهرست موجودی خود را شروع کند و مبلغ سه میلیارد تومان از خریدها کسب درآمد کرده باشد و نهایتاً دوره را با نه میلیارد تومان به اتمام برساند، بهای کالای تمام شده‌اش برای دوره مورد نظر چهار میلیارد تومان خواهد بود.
بهای تمام شده کالای فروش رفته در انواع سیستم ها
تنوع سیستم‌های حسابداری و تفاوت‌های بنیادی در رویکردهای محاسبه و ثبت بهای تمام شده کالای فروش رفته یکی از پیچیده ترین و در عین حال مهم ترین مباحث در حسابداری مدرن است. هر سیستم بر اساس مجموعه‌ای از عوامل شامل ماهیت صنعت، حجم و پیچیدگی عملیات، نیازهای اطلاعاتی مدیریت، الزامات قانونی و استانداردهای حسابداری، طراحی و پیاده سازی می‌شود.
تحلیل عمیق این سیستم‌های مختلف نشان می‌دهد که انتخاب سیستم مناسب نه تنها بر دقت محاسبات تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر فرآیندهای تصمیم گیری، کنترل داخلی و حتی ارزش گذاری شرکت در بازار سرمایه داشته باشد.
بهای تمام شده در ترازنامه
در ترازنامه، بهای تمام شده کالای فروش رفته به عنوان یکی از اجزای اصلی در محاسبه سود ناخالص نقش ایفا می‌کند. این رقم مستقیما از صورت سود و زیان گرفته شده و در محاسبه سود انباشته تأثیر می‌گذارد. موجودی کالای پایان دوره که در ترازنامه به عنوان دارایی جاری نشان داده می‌شود، با بهای تمام شده کالای فروش رفته ارتباط مستقیم دارد.
رابطه بین موجودی کالا در ترازنامه و بهای تمام شده کالای فروش رفته بر اساس معادله زیر قابل بیان است:
موجودی ابتدای دوره + خرید خالص – بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی پایان دوره
این ارتباط نشان می‌دهد که هرگونه تغییر در یکی از این عوامل، تأثیر مستقیمی بر سایر اجزا خواهد داشت. از این رو، دقت در محاسبه و ثبت این اقلام برای ارائه تصویر درست از وضعیت مالی شرکت اهمیت بسیاری دارد.
بهای تمام شده کالای در سیستم دائمی
در سیستم دائمی، ثبت بهای تمام شده کالای فروش رفته همزمان با هر معامله فروش انجام می‌شود. این سیستم که به دلیل ارائه اطلاعات بهروز و دقیق مورد توجه بسیاری از کسب وکارها قرار گرفته است، امکان کنترل مداوم بر موجودی کالا و هزینه‌های مرتبط را فراهم می‌کند.
در سیستم دائمی، هنگام فروش کالا، دو ثبت حسابداری انجام می‌شود:
- ثبت فروش: بدهکار حساب مشتریان یا نقد، بستانکار حساب فروش
- ثبت بهای تمام شده: بدهکار حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته، بستانکار حساب موجودی کالا
این روش باعث می‌شود که در هر لحظه، موجودی دقیق کالا و مجموع بهای تمام شده کالای فروش رفته در دسترس باشد. نرم افزارهای حسابداری نظیر سپیدار این فرآیند را به صورت خودکار انجام داده و امکان تهیه گزارش‌های لحظه‌ای را فراهم می‌کنند.
بهای تمام شده در حسابداری صنعتی
در حسابداری صنعتی، محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته پیچیدگی بیشتری دارد زیرا شامل سه عنصر اصلی است: مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار کارخانه. این روش که به حسابداری بهای تمام شده نیز معروف است، برای واحدهای تولیدی ضروری محسوب می‌شود.
فرآیند محاسبه در حسابداری صنعتی شامل مراحل زیر است:
- محاسبه هزینه مواد مستقیم مصرفی
- محاسبه دستمزد مستقیم کارگران تولید
- تخصیص سربار کارخانه بر اساس مبنای مناسب
- جمع کل هزینه‌های تولید برای تعیین بهای تمام شده کالای تولید شده
- تعدیل برای کالای در جریان ساخت و تعیین بهای تمام شده کالای فروش رفته
بهای تمام شده در سیستم ادواری
سیستم ادواری روشی است که در آن موجودی کالا و بهای تمام شده کالای فروش رفته تنها در پایان دوره مالی محاسبه و تعدیل می‌شود. این سیستم نیاز به شمارش فیزیکی موجودی در پایان دوره دارد که برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مناسب است،.
در سیستم ادواری، فرمول محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته به شرح زیر است:
بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی ابتدای دوره + خرید خالص – موجودی پایان دوره
خرید خالص شامل کل خریدهای دوره منهای برگشت از خرید، تخفیف خرید و اضافه هزینه خرید است. این روش اگرچه ساده‌تر است، اما کنترل کمتری بر موجودی کالا در طول دوره فراهم می‌کند.
بهای تمام شده کالای فروش رفته در صورت سود و زیان
در صورت سود و زیان، بهای تمام شده کالای فروش رفته به عنوان اولین و مهم ترین کسری از فروش خالص محسوب می‌شود. این رقم نقش کلیدی در تعیین سود ناخالص دارد که به عنوان یکی از مهم ترین شاخص‌های عملکرد مالی شرکت تلقی می‌شود.
ساختار ارائه در صورت سود و زیان به شرح زیر است:
فروش ناخالص
منهای: برگشت از فروش و تخفیف فروش
فروش خالص
منهای: بهای تمام شده کالای فروش رفته
سود ناخالص
نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش خالص، شاخص مهمی برای سنجش کارایی عملیاتی و قدرت قیمت گذاری شرکت محسوب می‌شود. کاهش این نسبت نشان دهنده بهبود کارایی و افزایش سودآوری است.
جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت تولیدی
جدول بهای تمام شده با احتساب پنج هزینه مهم محاسبه و تعیین می‌شود. این پنج هزینه عبارتند از:
- هزینه‌های ثابت، هزینه‌هایی هستند که با هر گونه تغییری در میزان تولید، کم یا زیاد نمی‌شوند. مانند هزینه اجاره ملک واحد تولیدی.
- هزینه‌های متغییر هزینه‌هایی هستند که با تغییر در میزان تولید تغییر می‌کنند. در این هزینه، همواره نسبت ثابتی و مثبتی بین میزان تولید و هزینه‌های متغیر وجود دارد. مانند دستمزد مستقیم، هزینه مواد مستقیم، هزینه‌هایی اداری، سر بار ساخت، هزینه‌های تشکیلاتی و ملزومات اداری، هزینه‌های توزیع و فروش.
- هزینه‌های مختلط که هزینه‌هایی هستند که محاسبه آن‌ها از هیچ الگوی ثابت و مشخصی پیروی نمی‌کند. یعنی میان میزان تولید هزینه‌های مختلط هیچ رابطه مشخص و معینی وجود ندارد. اکثر اقلام بهای تمام شده مختلط هستند و در واقع بخشی ثابت و بخش دیگر متغیر هستند. مانند مخارج مصرف انرژی (آب و برق) و دستمزد غیر مستقیم.
- هزینه‌های نیمه متغیر که هزینه‌هایی هستند که با مقدار تولید نسبت مستقیم دارند، اما نسبت کاهش یا افزایش آن‌ها به مقدار تولید ثابت نیست.
- هزینه‌های نیمه ثابت هزینه‌هایی هستند که با افزایش مقدار تولید افزایش پیدا می‌کنند، اما معمولاً افزایش آن‌ها حالت پلکانی دارد.
ضرورت استفاده از حسابداری بهای تمام شده (صنعتی)
حسابداری بهای تمام شده (حسابداری صنعتی) ابزاری کلیدی و بسیار مهم در اختیار مدیریت است که از طریق آن می تواند (COGS) کالاهای خریداری شده و یا تولیدات را محاسبه کند. حسابداری صنعتی از آن جهت اهمیت دارد که اولاً مدیران واحد تولید و مؤسسات می‌توانند به واسطه آن بر هزینه‌های تولید از قبیل هزینه ماشین آلات، خرید مواد اولیه، دستمزد پرسنل و… نظارت و کنترل داشته باشند و ثانیاً با اعمال تدابیر اندیشمندانه و مدیریت اصولی و قدرتمند خود بتوانند هزینه‌های سازمانی را کاهش داده و بهره وری را افزایش دهند و همچنین سطح انگیزه پرسنل و نیروی کار را بالا ببرند.
جمع‌بندی مطلب بهای تمام شده یا (The cost of goods sold)
(COGS) یکی از اساسی‌ترین ابزار‌های پایه در مدیریت اصولی و صحیح مؤسسات محسوب می‌شود. بدون در نظر گرفتن (COGS) نمی‌توان تصمیمات درست و اندیشمندانه در باب اداره مؤسسه اتخاذ کرد. کاملاً روشن است که اگر مدیران واحدهای تولیدی و مؤسسات، گزارش دقیق و منظمی از هزینه‌ها نداشته باشند، در روند مدیریتی خود به مشکلات زیادی بر می‌خورند.
در ارتباط به محاسبه بهای تمام شده نیازمند مشاوره مالی هستید؟ سوال و موضوعتان را از طریق شماره ۷۸۱۴۸۰۰۰ یا در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
