صورت سود و زیان یکی از صورتهای مالی مهم حسابداری است که میزان سودآوری و عملکرد مالی شرکت را در طول یک دوره یا سال مالی، در قالب گزارش مشخص مینماید. منظور از عملکرد مالی یک شرکت، مجموعه فعالیتهایی است که باعث ایجاد تغییرات در سرمایه، بدهی و داراییها میشود. در واقع شرکتها و مؤسسات وظیفه دارند در پایان سال مالی، خلاصه دقیقی از وضعیت مالی خود را منتشر کرده و به اطلاع سهامداران برسانند. در صورت سود و زیان تمامی موارد از جمله درآمد و هزینههای عملیاتی و غیرعملیاتی و سود و زیان خالص و ناخالص شرکت، کاملاً مشخص و واضح است.
صورت سود و زیان چیست؟
صورت سود و زیان یکی از مهمترین ابزارهای تحلیل عملکرد مالی شرکتها است. در واقع این صورت مالی، درآمدها و هزینههای شرکت را در یک بازه زمانی مشخص نشان میدهد. به این ترتیب از این طریق میتوان میزان سود یا زیان ناشی از فعالیتهای شرکت را تعیین کرد.
مدیران و سرمایهگذاران شرکت میتوانند با تحلیل گزارشهای مربوط به صورت سود و زیان درباره برنامهریزی مالی، مدیریت هزینهها و فرصتهای سرمایهگذاری تصمیمات بهتری بگیرند. در واقع تحلیلگران در این صورت مالی درآمدها و هزینههای شرکت را باهم مقایسه کرده و با استفاده از اطلاعات به دست آمده تصویر روشنی از از توانایی شرکت در سودآوری و کنترل هزینهها به دست میآورند. اکنون سوالی که مطرح میشود این است که صورت سود و زیان شامل چه مواردی است؟ در ادامه به این پرسش پاسخ خواهیم داد.
- درآمد (Revenues)
درآمد مبلغی است که یک شرکت از محل فروش کالا یا ارائه خدمات به مشتریان در طول یک دوره مالی به دست میآورد. میتوان گفت درآمد شرکت نشاندهنده توانایی شرکت در فروش و جذب مشتری است. - هزینهها (Expenses)
هزینه به مخارجی گفته میشود که شرکت برای انجام فعالیتهای عملیاتی خود پرداخت میکند. هزینههای شرکت شامل مواردی مثل هزینههای تولید، بازاریابی، حقوق و دستمزد پرسنل، اجاره و… میشود. - سود ناخالص (Gross Profit)
سود ناخالص از تفاضل بین درآمد و هزینههای مستقیم شرکت به دست میآید. این عدد نشان دهنده میزان سودی است که شرکت پیش از کسر هزینههای عملیاتی به دست آورده است. - هزینههای عملیاتی (Operating Expenses)
هزینههای عملیاتی شامل هزینههایی مربوط به اداره و مدیریت کسبوکار میشود. مانند هزینههای اداری، فروش، تبلیغات و سایر هزینههای مرتبط با عملیات روزمره شرکت. - سود (یا زیان) عملیاتی (Operating Income)
سود عملیاتی از کسر هزینههای عملیاتی از سود ناخالص حاصل میشود. این رقم نشاندهنده عملکرد واقعی شرکت در عملیات تجاری بدون در نظر گرفتن هزینههای مالی و مالیات است. - سود (یا زیان) پیش از مالیات (Income Before Taxes)
درآمد قبل از پرداخت مالیات شامل کل درآمد شرکت پس از کسر تمامی هزینهها، اما پیش از پرداخت مالیات میشود. این عدد معیار مهمی برای ارزیابی وضعیت مالی کلی شرکت است. - مالیات بر درآمد (Income Taxes)
مبلغی است که شرکت بابت مالیات بر درآمد به دولت پرداخت میکند. - سود (یا زیان) خالص (Net Income)
سود یا زیان خالص عددی است که پس از کسر مالیات به دست میآید. این عدد نهایی نشاندهنده موفقیت یا عدم موفقیت مالی شرکت در پایان دوره مالی مورد نظر است.
مراحل تهیه گزارش سود و زیان چیست؟
صورت سود و زیان را میتوان به دو روش مختلف تهیه و ارائه کرد. هر کدام از این رو روش تهیه گزارش ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند که در ادامه هر یک را توضیح خواهیم داد.
تهیه صورت سود و زیان به روش یک مرحلهای
در تهیه صورت سود و زیان به روش یک مرحلهای، ابتدا تمام درآمدهای حاصل از فعالیتهای مختلف شرکت به صورت یکجا در ابتدای گزارش آورده میشود. سپس، مجموع هزینهها که میتواند شامل هزینههای عملیاتی، مالی، و… باشد، در بخش بعدی اضافه میشود. در نهایت نیز با کسر مجموع هزینهها از کل درآمدها، سود یا زیان قبل از مالیات محاسبه و نمایش داده میشود.
تهیه صورت سود و زیان به روش چند مرحلهای
در تهیه صورت سود و زیان به روش چندمرحلهای، اطلاعات مالی شرکت با جزئیات بیشتری طبقهبندی میشود. این امر کمک میکند تا عملکرد عملیاتی و غیرعملیاتی شرکت با دقت بیشتری از یکدیگر تفکیک شوند. در مرحله اول درآمدهای حاصل از فعالیتهای اصلی شرکت (مانند فروش کالا یا ارائه خدمات) ثبت میشود. سپس، در بخش بعدی، هزینههای عملیاتی شرکت مثل هزینههای فروش، اداری و توزیع آورده میشوند. تفاضل میان این دو، سود یا زیان عملیاتی را مشخص میکند.در مرحله سوم درآمدها و هزینههای غیرعملیاتی مانند درآمدهای سرمایهگذاری، سود حاصل از فروش داراییها، یا هزینههای مالی، به این صورت مالی اضافه میشود. در نهایت، با کسر هزینههای غیرعملیاتی از درآمدهای غیرعملیاتی و جمعبندی آن با سود عملیاتی، سود یا زیان پیش از مالیات محاسبه خواهد شد.
فرمول محاسبه سود و زیان در حسابداری چیست؟
از طریق فرمولهای زیر بهآسانی میتوان صورت سود و زیان را محاسبه نمود:
چنان چه میزان درآمدهای دوره مالی نسبت به هزینههای آن، افزایش داشته باشد، شرکت سود کرده است و در صورت فزونی هزینهها نسبت به درآمدها، شرکت دچار زیان مالی گردیده است.
هزینههای دوره مالی – درآمدهای دوره مالی = سود دوره مالی
درآمدهای دوره مالی – هزینههای دوره مالی = زیان دوره مالی
معرفی انواع سود حسابداری و شیوه محاسبه آن
صورتحساب سود و زیان دارای سه نوع سود است:
سود ناخالص
سود ناخالص سودی است که شرکت، پس از کم کردن هزینههای مربوط به فروش کالا یا خدماتش به دست میآورد و با کسر درآمد از هزینههای تمامشده کالا یا خدمات فروش رفته حساب میشود.
میزان فروش خالص – بهای تمامشده کالا یا خدمات فروش رفته = سود ناخالص
سود عملیاتی
سود عملیاتی، باقیمانده سود پس از محاسبه هزینههای عملیاتی مرتبط با شرکت است که تمام هزینههای ضروری برای حفظ فعالیت شرکت در آن لحاظ میگردد و فاکتورهای اضافی از آن حذف میشود و به شکل زیر محاسبه میگردد.
هزینه استهلاک هزینه کالای فروخته شده – هزینه عملیاتی – درآمد عملیاتی = سود عملیاتی
سود خالص
به میزان درآمدی که بعد از کسر هزینههای عملیاتی، مالی و مالیات به دست میآید، سود خالص گفته میشود. شرکتها سود خالص خود را از دو طریق افزایش میدهند.
1- افزایش بهرهوری یا کاهش هزینهها
2- افزایش درآمدها یا ایجاد رشد بالا
هزینههای عملیاتی – سود و زیان ناخالص = سود خالص
صورت سود و زیان تلفیقی چیست؟
تمام حسابداران باید با مفاهیمی مثل صورت سود و زیان، سود و زیان خالص، صورتهای مالی، و انواع گزارشهای مالی آشنایی کامل داشته باشند. اما زمانی که یک واحد اقتصادی دارای چندین شرکت تابعه یا زیرمجموعه باشد، مسئولیت حسابداران کمی پیچیدهتر میشود. در چنین شرایطی، آگاهی از سود و زیان تلفیقی و نحوه تهیه و تحلیل صورتهای مالی تلفیقی اهمیت زیادی پیدا میکند.
زمانی که درآمدها و هزینههای شرکت اصلی و شرکتهای زیرمجموعه با هم ترکیب و مقایسه شوند، نتیجه نهایی نشان دهنده سود یا زیان تلفیقی خواهد بود. اگر مجموع درآمدهای شرکت اصلی و زیرمجموعه بیشتر از هزینهها باشد، شرکت به سود تلفیقی رسیده است. در مقابل نیز اگر هزینههای شرکت اصلی و زیرمجموعههای آن از درآمدها بیشتر باشد، نتیجه نهایی زیان تلفیقی خواهد بود.
در واقع، سود و زیان تلفیقی نشان میدهد که شرکت اصلی و زیرمجموعههای آن در یک دوره مالی، در مجموع عملکرد موفقی داشته یا ناموفق بوده است.
اقلام صورت سود و زیان چیست؟
در جدول صورت سود و زیان، هر ردیف نشان دهنده یکی از اجزای اصلی این صورت مالی است. برای اینکه بتوانیم گزارش سود و زیان را بهدرستی تحلیل کنیم لازم است با مفهوم هر یک از این اقلام آشنا شده و نقش آنها را در عملکرد مالی شرکت درک کنیم. در ادامه معرفی و توضیح هر یک از این اقلام آورده شده است.
درآمد یا میزان فروش در جدول صورت سود و زیان
درآمد فروش نشان دهنده مبلغی است که شرکت از فروش محصولات یا ارائه خدمات به دست میآورد. این مبلغ در ابتدای صورت سود و زیان ثبت شده و نوعی درآمد ناخالص به حساب میآید. پس میتوان گفت هزینههای مربوط به تولید کالا یا ارائه خدمات هنوز از این مبلغ کم نشده است.
درآمد یا میزان فروش در جدول صورت سود و زیان فقط شامل فروشهای مربوط به فعالیت اصلی شرکت میشود. بهعنوان مثال، اگر یک شرکت تولیدی، زمین یا دارایی دیگری را بفروشد، درآمد حاصل از آن چون جزو فعالیت اصلی شرکت نیست، در بخش درآمد فروش قرار نمیگیرد.
بهای تمامشده کالای فروش رفته یا هزینههای فروش
بهای تمامشده کالای فروشرفته یا هزینههای فروش، نشاندهنده مجموع هزینههای مستقیمی است که برای تولید کالا یا ارائه خدمات شرکت صرف شده است. این هزینهها شامل مواردی مثل:
- مواد اولیه مصرفی
- دستمزد مستقیم کارکنان تولید
- هزینههای مرتبط با تولید (مانند برق، آب، استهلاک ماشینآلات و غیره)
برای محاسبه دقیق میزان بهای تمامشده، معمولاً از روشهای حسابداری صنعتی استفاده میشود تا تمامی هزینهها به درستی ثبت شوند. علاوه بر درآمد فروش، بهای تمامشده نیز یکی از مهمترین بخشهای صورت سود و زیان است. تحلیلگران مالی و سرمایهگذاران، این دو مورد را به عنوان معیارهای اصلی برای بررسی سودآوری و عملکرد شرکت در نظر میگیرند.
سایر درآمدها در جدول سود و زیان
سایر درآمدها به درآمدهایی گفته میشود که از فعالیتهای اصلی شرکت به دست نمیآیند. در واقع این درآمدها معمولاً حاصل از فعالیتهای جانبی یا فرعی شرکت هستند. برای مثال، اگر صاحب یک جایگاه پمپبنزین، در کنار آن یک مغازه سوپرمارکت هم داشته باشد، درآمد حاصل از مغازه در دسته “سایر درآمدها” قرار میگیرد. چرا که درآمد سوپرمارکت ارتباط مستقیمی با فعالیت اصلی که همان پمپ بنزین است، ندارد.
- به طور کلی، سایر درآمدها میتوانند شامل مواردی مانند سود بانکی، اجاره دریافتی، فروش ضایعات، یا سود سرمایهگذاریهای موقت باشند.
هزینههای توزیع و فروش در صورت سودوزیان
هزینههای توزیع و فروش به هزینههایی گفته میشود که برای رساندن کالا یا خدمات از محل شرکت به دست مشتری صرف میشوند. این هزینهها شامل موارد زیر میشوند:
- هزینه حمل و نقل و ارسال کالا
- هزینههای بازاریابی و تبلیغات
- هزینههای ترویج فروش و معرفی محصول
بیشتر کسبوکارها، به ویژه کسب و کارهایی که در حوزه فروش و خدمات فعالیت میکنند، هزینههای توزیع و فروش را دارند. از آنجایی که هدف همه این هزینهها افزایش فروش و جذب مشتریان بیشتر است، معمولاً بهعنوان یک گروه مشخص در صورت سود و زیان قرار میگیرند.
هزینههای اداری
هزینههای اداری به هزینههایی گفته میشود که به صورت مستقیم در فرآیند تولید یا فروش نقش ندارند. در واقع این هزینهها با هدف اداره و مدیریت کسبوکار ضروری بوده و صرف میشوند. هزینههای اداری در صورت سود و زیان در حسابداری شامل موارد زیر میشود:
- هزینه حقوق و دستمزد مدیریت اجرایی
- هزینههای حقوقی و حرفهای
- استهلاک ساختمان اداری
- اجاره بهای دفاتر مورد استفاده برای مدیریت
- هزینه بخشهای مالی، منابع انسانی و مدیریت
سایر هزینهها
سایر هزینهها به هزینههایی گفته میشود که در دستهبندیهای معمول مانند هزینههای عملیاتی یا اداری قرار نمیگیرند. معمولا این هزینهها به نوع فعالیت شرکت بستگی دارد و با توجه به آن میتواند متفاوت باشد. برخی از هزینههایی که در این بخش ثبت میشوند، عبارت است از:
- هزینههای تحقیق و توسعه (R&D)
- هزینههای توسعه فناوری
- پرداختهای مبتنی بر سهام به کارکنان که با عنوان اختصاری SBC (Stock-Based Compensation)
- زیان ناشی از کاهش ارزش داراییها
- سود یا زیان ناشی از فروش سرمایهگذاریها یا داراییهای غیرجاری شرکت
هزینههای مالی
هزینههای مالی به هزینههایی گفته میشود که شرکت بابت استفاده از منابع مالی و تأمین سرمایه باید پرداخت کند. این هزینهها معمولاً شامل بهره وامها و سود پرداختی اوراق قرضه هستند. برای مثال، اگر شرکتی از بانک وامی با نرخ بهره ۱۸ درصد دریافت کند، مبلغی که بابت این سود به بانک پرداخت میکند، در صورت سود و زیان به عنوان هزینه مالی ثبت میشود.
مالیات بر درآمد
هزینه مالیات بر درآمد که در صورت سود و زیان شرکت ثبت میشود، معمولاً از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
- مالیات برآوردی دوره فعلی
- مالیات دوره قبل
- هزینه مالیات معوق
هزینه استهلاک در صورت سود و زیان
هزینه استهلاک در صورت سود و زیان یک هزینه غیرنقدی است. این نوع هزینه نشاندهنده کاهش ارزش داراییهای بلندمدت مانند ساختمان، تجهیزات و وسایل نقلیه در طول زمان است. با اینکه برای هزینه استهلاک پولی پرداخت نمیشود، اما ثبت آن در صورت سود و زیان باعث میشود سود خالص کمتر شده و در نتیجه مالیات کمتری پرداخت شود. به طور کلی محاسبه این هزینه طبق روشهای استاندارد حسابداری و قوانین مالیاتی انجام میگیرد.
هدف استفاده از صورتحساب سود وزیان چیست؟
اقلام اصلی صورت سود و زیان شامل درآمدها و هزینهها هستند. در واقع هدف استفاده از صورتحساب سود و زیان بررسی عملکرد مالی یک شرکت در طول یک دوره مشخص است. برای ارزیابی بهتر عملکرد، اقلام در صورت سود و زیان طبقهبندی میشوند. این طبقهبندی به دلایل زیر انجام میگیرد:
- تغییر در درآمد فروش در دوره در مقایسه با رشد صنعت
- تغییر در حاشیه سود ناخالص، عامل حاشیه سود خالص و ناخالص در طول دوره
- افزایش یا کاهش در سود خالص، سود عملیاتی و سود ناخالص در دوره
- مقایسه سودآوری واحد تجاری با دیگر سازمانهای فعال در صنایع و یا بخش مشابه
موجودی کالا در صورت سود و زیان
موجودی کالا در مؤسسات بازرگانی بخش مهمی از داراییهای شرکت را تشکیل میدهد. موجودی کالا هم در ترازنامه به عنوان دارایی و هم در صورت سود و زیان به عنوان بهای تمامشده کالای فروش رفته ثبت میشود. به همین دلیل، موجودی کالا نقش مهمی در تحلیل سود و زیان شرکت داشته و از اهمیت بالایی برخوردار است.
بهای تمامشده کالای فروش رفته یا هزینههای فروش صورت سود و زیان
هزینههای فروش صورت سود و زیان نشاندهنده هزینه کالاهای فروخته شده یا خدمات ارائه داده در طول دوره مالی ست که شامل نیروی انسانی، هزینه استهلاک، مواد اولیه و در شرکتهای تولیدی شامل هزینههای تولید مانند دستمزد مستقیم، سربار ساخت و … میگردد.
صورت سود و زیان جامع چیست؟
صورت سود و زیان جامع، به گزارشی گفته میشود که تمام درآمدها و هزینههای شناساییشده (چه تحققیافته و چه تحققنیافته) در یک دوره مالی را نشان میدهد. این گزارش، تصویر کاملتری از عملکرد مالی شرکت ارائه میدهد. اگر فقط سود یا زیان خالص و تعدیلات سنواتی وجود داشته باشد، ارائه این صورت مالی ضروری نیست و توضیح آن در یادداشتهای زیر صورت سود و زیان کافی است. اجزای اصلی سود و زیان جامع شامل موارد زیر میشود:
- سود یا زیان خالص دوره
- درآمدها و هزینههای تحققنیافته (مثل تجدید ارزیابی داراییها یا تفاوتهای ناشی از تغییر نرخ ارز)
- تعدیلات سنواتی (مانند اصلاح اشتباهات گذشته)
تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان
ترازنامه، وضعیت مالی شرکت را در یک تاریخ و زمان معین بیان میکند اما صورت سود و زیان، تمام عملکرد مالی را در یک بازه و دوره زمانی مشخص میکند. ترازنامه، اطلاعات مرتبط با دارایی، بدهی و حقوق سهامداران شرکت است اما صورت سود و زیان با درآمدها و هزینهها سروکار دارد.
نحوه تهیه صورت سود و زیان در نرمافزار سپیدار
با تغییر سرفصلهای حسابداری از سال ۹۸ توسط سازمان امور مالیاتی، نرمافزار سپیدار هم تغییرات لازم را در نحوه تهیه صورت سود و زیان اعمال کرده است. در ادامه نحوه تهیه صورت سود و زیان در نرم افزار سپیدار آورده شده است:
- ورود به نرمافزار: ابتدا وارد نرمافزار سپیدار شده و به بخش حسابداری بروید.
- انتخاب دوره مالی: دوره مالی مورد نظر برای تهیه صورت سود و زیان را انتخاب کنید.
- تهیه گزارش سود و زیان: در منوی گزارشها، گزینه «صورت سود و زیان» را انتخاب کنید.
- اعمال تنظیمات گزارش: بر اساس نیاز، تنظیمات مربوط به نمایش گزارش را انجام دهید (مثلاً انتخاب روش تهیه، سرفصلها و بازه زمانی).
- اجرای گزارش: گزارش را اجرا کنید تا صورت سود و زیان تهیه و نمایش داده شود.
- بررسی نهایی و ذخیره فایل: صورت سود و زیان را بررسی کرده و در صورت نیاز آن را ذخیره یا چاپ کنید.
جمعبندی
صورت سود و زیان یکی از سه اصل اساسی صورتهای مالی حسابداری است که بیانگر راندمان مالی شرکت در طول یک دوره است. تهیه گزارش صورت سود و زیان از اهمیت و ضرورت فوقالعادهای برخوردار است. شرکتها و صاحبان مشاغل باید بهصورت مرتب، وضعیت مالی خود را مورد ارزیابی قرار دهند تا بدانند کجا و چه میزان به اهداف مالی موردنظرشان دست یافتهاند و چه مقدار ضرر و زیان متوجه شرکت گردیده است.
اگر برای محاسبه سود و زیان شرکت خود به مشاوره نیاز دارید میتوانید به صفحه خدمات مالی نامی حساب ناربن مراجعه نمایید.
